مقاله مطبوعاتی و ساختار آن

آموزش مقاله نویسی (1)

مقاله مطبوعاتی و ساختار آن

اسماعیل کوشکباغی

روزنامه ها، مجلات و نشریات ادواری اغلب دارای مقاله های مختلف هستند که توسط خبرنگاران، کارشناسان، دبیران و سردبیران نوشته می شود. نوشتن مقاله گاهی مشکل تر از نوشتن خبرهای معمولی است. چرا که اگر خبرنگار با تلاشی درصدد جمع آوری و گزارش درست و صحیح حقایق یک ماجرا باشد، نویسنده مقاله علاوه بر جمع آوری و گزارش درست و صحیح باید راهی جذاب و مبتکرانه هم برای نوشتن مقاله، به ویژه تیتر یا چند پاراگراف اول آن بیابد. تیتر علاوه بر آنکه باید ایده مقاله را برساند باید بتواند توجه خواننده را نیز جلب کند. البته اغلب موضوع مقاله است که تعیین می کند تیتر چه باشد. علاوه بر آن روزنامه نگاران باید سخت تر کار کنند تا در هنگام نوشتن تیتر و دیگر اجزای مقاله ایماها و واژگان کلیشه ای تولید نکنند و ده ها نکات ریز و ظریف را که به مرور به آنها اشاره خواهیم کرد، رعایت کنند.مقاله چیست؟
مقاله نوعی نگارش اندیشه یا همان اندیشه مکتوب است.تعریف مقاله مطبوعاتی؛ مقاله نگارش و توسعه عقیده و فکر و نظر با استفاده از موضوع خبری و بهره گیری از روش های صحیح نویسندگی با رعایت نظم منطقی و ایجاز است.تفاوت عمده مقاله مطبوعاتی با مقاله انشایی در 2 نکته است: ایجاز و کوتاهی، خبری بودن.ارکان و ساختار مقاله مطبوعاتی:

1- وحدت موضوع: مقاله مطبوعاتی باید راجع به یک موضوع واحد باشد.

2- وحدت زمانی: زمان مقاله باید ثابت یعنی حال یا گذشته و یا آینده باشد. باید مقاله طوری نوشته شود که زمان آن قابل لمس باشد.

3- وحدت مکان: مکان مقاله نیز باید ثابت و مشخص باشد. اینکه مقاله درباره وضعیت ایران یا فلان دانشگاه یا فلان روستاست باید مشخص باشد.

4- داشتن انسجام: به معنای یکپارچگی اجزای مقاله است. حفظ انسجام مقاله به تسلط نویسنده به زبان مورد نگارش، رعایت قواعد دستوری صرف و نحو و قدرت نویسندگی او بستگی دارد.

5- استنتاج: مقاله پیامی دارد که باید با کمک اجزای مختلفش بیان و ارائه شود. هر مقاله هدفی دارد که بدون ارتباط اجزا دسترسی به آن سخت خواهد بود. ارائه راه حل و پیشنهاد در شکل خلاصه به «توسعه فکر» استنتاج است.

6- انتخاب موضوع برای مقاله: یکی از مهمترین و مشکل ترین مراحل مقاله نویسی، انتخاب موضوع است، موضوع مقاله را از کجا باید پیدا کرد؟ منابع متعددی برای این امر وجود دارد، اما رایج ترین منابع شامل:
الف- بهره گیری از محتوای تولیدی نشریات:
موضوع مقاله را می توان از اخبار و گزارشات و حتی عکس هایی که در مطبوعات دیگر به چاپ می رسد، گرفت. معمولاً خبرهای مهم در هر حوزه ای (سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و...) موضوعات مناسبی برای مقاله نویسی و سرمقاله نویسی هستند.
ب- تجربه دیگران:
گاهی تجربیات اجتماعی - فرهنگی و حتی اقتصادی همکاران، دوستان، هم کلاسی ها، اعضای خانواده و... منشأ مقاله نویسی هستند.
ج- خاطرات و تجربیات نویسنده:
آن بخش از خاطرات و تجربیات نویسنده که در ارتباط با مسائل جامعه مورد نظر اوست، می تواند الهام بخش مقالات مناسبی باشد، به هر حال نویسنده، خود عضوی از اجتماع است که با بخش عمده مسائل اجتماعی درگیر و در ارتباط است و این می تواند، سرچشمه نگارش یک مقاله باشد.
د- سفارش سردبیر و دبیران خبر:
معمولاً بخشی از موضوعات مقاله ها توسط سردبیر و یا دبیران بخش های مختلف رسانه به همکاران خود سفارش داده می شود که معمولاً این موضوعات متناسب با فضای اجتماعی روز و نیز گرایش صفحه مورد نظر است، اگر صفحه دفاع مقدس باشد، موضوع مرتبط با جنگ و دفاع مقدس و مسائل روز خواهد بود و اگر چنانچه صفحه سیاسی باشد به همین شکل خواهد بود.
هـ- تولیدات و برنامه های رسانه های صوتی و تصویری (رادیو و تلویزیون):
فیلم ها و سریال های تلویزیونی و محتوای تولیدی آنها همواره موضوع خوبی برای بررسی، نقد و ارزیابی بوده اند، جامعه شناسی سینما بر پایه ارتباط فیلم و جامعه مبتنی می باشد، گفته می شود که فیلم و سریال ها بازتاب شرایط موجود اجتماعی هستند که می توان از طریق آنها به شناخت جامعه پی برد.
و- محتوای آگهی های تبلیغاتی:
زیاد شدن یک نوع آگهی خاص، از جمله کالاهای تجملاتی و مصرفی گران قیمت و غیر ضروری و... می تواند موضوع خوبی برای مقاله نویسی باشد، آگهی ها هم به مانند فیلم ها می تواند، نویسنده مقاله را به مسائل اجتماع هدایت کنند و سوالات خوبی درباره نیازهای جامعه و تغییر و تحولات آن پیش روی مقاله نویس بگذارد.
ر- نگاه کارشناسی به مسائل:
معمولاً در رسانه ها به موضوعات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی به صورت تخصصی، فنی و کارشناسی نیز نگریسته می شود، در هر شرایطی با توجه به رخدادهای جدید به آن پرداخته می شود. مثلاً در حوزه مسائل اقتصادی زمان که طرحی از طرف دولت به مجلس جهت بررسی ارسال می گردد. مانند پرداخت نقدی یارانه ها، در این شرایط کارشناسان مسائل اقتصادی ضمن پرداخت به موضوع پیرامون حواشی آن یا ابعاد و ویژگی های آن، آثار و نتایج، ضرورت ها و اهمیت آن از جمله محورهایی است که مقاله نویس می تواند به آن بپردازد.در شماره آینده شما را با انواع مقاله های مطبوعاتی و نیز چگونگی نگارش مقاله آشنا خواهیم ساخت.

آموزش مقاله نویسی (2)

موضوع یابی و فنون نگارش مقاله

اسماعیل کوشکباغی

در شماره قبل ارکان و ساختار مقاله مطبوعاتی را بیان کردیم (1) در ادامه به انواع موضوع برای مقاله نویسی اشاره خواهیم کرد، اما قبل از آن اشاره به این نکته ضروری است که اندیشه مکتوب بی تردید، از اولین آثاری است که بشر پس از پیدایش زبان مکتوب از خود باقی گذاشته است. ارائه افکار مکتوب متفکران و دانشمندان، نه تنها در زمان خود سبب رشد و تعالی جامعه بشری شد، بلکه گذشت زمان نیز نتوانست در شکوفایی افکار و خلاقیت ذهن بشر متفکر، تأثیر بسزا بگذارد. اندیشه مکتوب همواره در معرض دید و داوری قرار می گیرد و از جنبه تاریخی نیز نشانگر طرز تفکر، زندگی و پیشرفت های علمی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است. مقاله ها و رساله های به جای مانده از دانشمندان و متفکران گذشته گواه بارزی هستند بر این امر که انسان از دیرباز علاقه مند به گسترش و بسط اندیشه های خویش بوده است. آنچه در این نوشتار به آن خواهیم پرداخت اندیشه های مکتوب در مطبوعات در قالب نگارش مقاله های مطبوعاتی است.مقاله نویسی در مطبوعات یا مقاله مطبوعاتی از ابتدای پیدایش روزنامه نگاری تاکنون دستخوش تغییرات از نظر روش و فن نگارش و نیز تقسیم بندی های گوناگون شده است. با نگاهی به سوابق تاریخی روزنامه نگاری در ایران نیز این تغییرات به خوبی نمایان می شوند.
¤انواع موضوع مقاله نویسی
موضوع یک مقاله می تواند عینی، ذهنی و ملهم از شخصیتی باشد؛ موضوعات عینی می تواند در حوزه های سیاسی، اقتصادی، هنری، ورزشی، فرهنگی و... باشد. منظور از عینی بودن، مسائلی است که اغلب افراد یک جامعه با آن درگیر هستند و برای همگان قابل درک است. موضوعات ذهنی شامل موضوعات فلسفی، اعتقادی و تخیلی است که به ازای خارجی نداشته و مصداق اندیشه خالص است. موضوعات شخصیتی می تواند شامل معرفی یک شخصیت، نقد و بررسی ویژگی های او، تجلیل، یادبود و شرح زندگی نامه او باشد.

¤فرآیند شروع مقدمه یا مقاله
1- ساده، مستقیم و خبری: یک مقاله می تواند به صورت شفاف و ساده با طرح یک خبر آغاز شود، مقالات خبری، معمولاً چنین آغازی دارند، اینگونه مقالات پس از طرح موضوع از طریق آن خبر، جریان منطقی برای تشریح واقعه را پیش می برند و به نتیجه گیری ختم می شوند.
2- نقل قول و اقتباس از دیگران: در این نوع آغاز یک جمله یا بند از نوشته یا اندیشه شخصیتی مشهور که در ارتباط با موضوع مقاله و در تأیید نظر نویسنده است، انتخاب می شود، لذا این جمله باید جذاب و گویا باشد.
3- امثال و حکم: مقاله می تواند با یک ضرب المثل یا حکایت یا روایت آغاز شود، این مقولات نیز باید در درجه اول مرتبط با موضوع و در درجه دوم جذاب باشند.
4- وصف و توصیف: اگر نویسنده قدرت تصویربرداری و تشریح داشته باشد، می تواند از آن برای شروع مقاله استفاده کند. توصیف یک مقاله یا صحنه، علاوه بر عینیت بخشیدن به موضوع، می تواند خواننده را در صحنه قرار داده و او را به موضوع مقاله علاقه مند کند.
5- تلفیق دو روش: هر کدام از روش ها و مقدمات گفته شده را می توان با هم ترکیب کرد، یک ترکیب مناسب برای مقاله خبری + وصفی است که علاوه بر روزآمد بودن به دلیل تأکید بر خبر، جذاب و خواندنی هم هست.

¤ فنون نگارش مقاله
نگارش مقاله هر چند که مانند دیگر کارهای مطبوعاتی ریشه در سلیقه ها و افکار گوناگون دارد، ولی دارای فنون و به اصطلاح فوت و فن های ویژه است. عده ای عقیده دارند که در آغاز مقاله «سبب نگارش» آورده شود، گروه دیگر معتقدند که «جنبه های نو»ی موضوع مقاله در شروع به لطف آن می افزاید و جمعی نیز بر این باورند که مقاله با توصیفی شیرین باید شروع شود، هر چند که سابقه موضوع مقاله بستگی به سوژه یا موضوع دارد. اما اکثر روزنامه نگاران بر این عقیده اند که نویسنده با آگاهی بر اهمیت و تازگی موضوع باید تاریخچه و سابقه را ذکر کند. زیرا که سابقه به خواننده کمک می کند تا به مقایسه بپردازد و سوژه ها را در زمان های مختلف ارزیابی کند و اهمیت آنها را درک کند.در هر حال برای نگارش مقاله در یک جمع بندی می توان به این افکار و سلیقه ها یک سازمان واحد داد، بدین ترتیب در آغاز باید هر یک از موارد ذیل را به طور دقیق رعایت کرد:
1- تهیه یک طرح کلی: (در این مقاله چه می خواهد بگوید؟ از چه طریقی؟)
2- ذکر نکته مهم: (چه نکته مهمی قرار است در این مقاله گفته شود؟)
3- علت نگارش مقاله: (چرا این مقاله را می نویسید؟ با چه هدفی؟)
4- جنبه های تازه و جدید: (اتفاق جدید در این حوزه چه بوده است؟ آیا چیزی تغییر کرده است؟)
5- اشاره به سوابق و نکات مهم: (چه نکته و سابقه مهمی در این امر نهفته است؟)
6- مدارک و اطلاعات: (با کمک چه مدارک و اطلاعاتی می خواهیم این مطلب را بیان کنیم؟)
7- نتیجه گیری: (چه نتیجه ای از این حرف ها و استدلال ها می خواهیم بگیریم؟)ذکر این نکته ضروری است که باید توجه داشت که قدرت قلم و نویسندگی جز با مطالعه و تداوم آن و نگارش های پیوسته حاصل نخواهد شد. تسلط به زبان و ادبیات فارسی کلید اصلی ورود به دنیای روزنامه نگاری و به ویژه مقاله نویسی مطبوعاتی است. بهترین افکار و نظرها جز با قلم توانا امکان عرضه نمی یابند تا مخاطب را به قضاوت و داوری بکشانند.آنچه بازگو شد در خصوص شروع به نگارش بود که به سخن دیگر باید افزود قبل از آنکه اقدام به نوشتن پیش نویس مقاله مطبوعاتی را داشته باشیم، باید موضوع مقاله خود را کاملاً روشن و مشخص کرده باشیم، به طوری که آن را در یک جمله بیان کنیم و قبل از نگارش مقاله ریز نکاتی را که می خواهیم به آن بپردازیم، به صورت خلاصه و محوری یادداشت و سپس از روی این محورها با کمال راحتی و سهولت کار خود را تا آخر دنبال می کنیم. این مراحل شامل جمع آوری مطالب، تمرکز روی یک موضوع، تهیه پیش نویس، مرور مطالب نوشته شده، اعمال تغییرات ضروری، انتخاب کلمات بهتر، بهینه سازی جملات و پاکنویس کردن و تهیه نسخه اصلی است. مهمترین نکته در نگارش خوب دسته بندی کردن مطالب و ارتباط مطالب با یکدیگر است به طریقی که خواننده بتواند به راحتی آنها را دنبال کند. در شماره آینده انواع مقاله های مطبوعاتی را مورد بحث و بررسی قرار خواهیم داد.
پی نوشت ها
1) تلخیص: مقاله نویسی در مطبوعات به قلم حسین قندی